Κριτική στο προσχέδιο νόμου - πλαισίου του ΕΣΥΠ
Το τελευταίο καλοκαίρι εκδηλώθηκε το μεγαλύτερο φοιτητικό κίνημα των τελευταίων δεκαετιών. Η βασικότερη ίσως αιτία των κινητοποιήσεων ήταν οι αλλαγές στο νόμο πλαίσιο για τη δομή και τη λειτουργία των ΑΕΙ που προωθούσε το υπουργείο παιδείας.
Συγκεκριμένα, ο «διάλογος» για την παιδεία, τον οποίο η ίδια η κυβέρνηση καταστρατηγούσε ψηφίζοντας νόμους, είχε ουσιαστικά σταματήσει, καθώς όλοι οι φορείς είχαν αποχωρήσει και το υπουργείο είχε μείνει να συνομιλεί με τον εαυτό του. Όμως, το Δεκέμβριο άρχισε από κυβερνητικούς κύκλους η διαρροή στον τύπο των επικείμενων αλλαγών στο νόμο πλαίσιο. Με τον τρόπο αυτό το υπουργείο αποσκοπούσε στη βολιδοσκόπηση των αντιδράσεων της πανεπιστημιακής κοινότητας. Το περιεχόμενο των αλλαγών ήταν προϊόν των πορισμάτων μιας «ανεξάρτητης» επιτροπής σοφών, διορισμένων από το υπουργείο. Παρά τις αρχικές αντιδράσεις, οι «σοφοί» προχώρησαν στη διατύπωση ακόμα πιο ακραίων προτάσεων (κατάργηση ασύλου και δωρεάν συγγραμμάτων, αποβολή των φοιτητών μετά από τη συμπλήρωση ορισμένων ετών φοίτησης, δραστική μείωση της φοιτητικής συμμετοχής στα όργανα συνδιοίκησης). Οι πρώτες μαζικές κινητοποιήσεις εκδηλώθηκαν το Μάιο, αλλά η κυβέρνηση δήλωνε αλαζονικά ανένδοτη και έτοιμη να καταθέσει το νομοσχέδιο μέσα στον Ιούνιο.
Τα γεγονότα όμως την ανάγκασαν να αλλάξει στάση. Στα τέλη Μαΐου διατεινόταν ότι τα όσα διέρρεαν στον τύπο δεν είχαν σχέση με τις προθέσεις της. Την ίδια περίοδο δημοσίευσε και το τελικό πόρισμα των σοφών, το οποίο ήταν σαφώς πιο μετριοπαθές, αλλά και πάλι απαράδεκτο. Στο τέλος του Ιουνίου δημοσίευσε και το προσχέδιο του νόμου το οποίο υποτίθεται ότι θα τεθεί προς δημόσιο διάλογο και η υπουργός αναγκάστηκε να δεσμευτεί ότι δεν θα κατέθετε το νόμο στο θερινό τμήμα της βουλής. Δυστυχώς όμως για την ίδια, γνωρίζουμε πλέον πώς εννοεί αυτή και η κυβέρνηση το διάλογο και ποια πειστικά επιχειρήματα τύπου ΜΑΤ χρησιμοποιεί.
Το προσχέδιο του νόμου δεν ξεφεύγει από τις αρχικές στοχεύσεις της κυβέρνησης. Προσπαθώντας να μετριάσει τις αντιδράσεις, μεταθέτει ορισμένες από τις αλλαγές που πλήττουν υλικά συμφέροντα των φοιτητών για τις επόμενες γενιές, ενώ παράλληλα λαμβάνει μέτρα τόσο για την άμεση εφαρμογή της συνθήκης της Μπολόνια, όσο και για την καταστολή μελλοντικών κινητοποιήσεων και ιδιαίτερα καταλήψεων. Η πολιτική του διαχωρισμού κοινωνικών ομάδων σε παλιούς και νεότερους ακολουθείται κάθε φορά που επιχειρείται να πληγούν τα δικαιώματά τους. (Πέρυσι αυτό έγινε με τους εργαζόμενους στις ΔΕΚΟ). Πιο συγκεκριμένα, καταργούνται τα δικαιώματα ανθρώπων που δεν ανήκουν ήδη στη συγκεκριμένη κοινωνική ομάδα (πχ οι μελλοντικοί φοιτητές θα έχουν λιγότερα δικαιώματα από τους σημερινούς) επειδή αυτοί δεν έχουν τρόπο να αντιδράσουν, ενώ οι υπόλοιποι, με τη λογική των κυβερνώντων, δεν έχουν λόγο να αντιδράσουν. Μια τέτοια πολιτική δεν είναι δυνατό να μας ξεγελάσει, αφού τα αποτελέσματά της θα πλήξουν τους αυριανούς συμφοιτητές και μεθαυριανούς συναδέλφους μας, επηρεάζοντας ουσιαστικά τη θέση όλων μας.
Η κατεύθυνση του νέου νόμου πλαισίου φαίνεται από το πρώτο κιόλας άρθρο, όπου αφαιρείται η πολιτική συνειδητοποίηση από τους στόχους της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης η οποία υπάρχει στον ισχύοντα νόμο. Στο ίδιο άρθρο αλλά και σε άλλα σημεία δηλώνεται ότι η διασφάλιση ποιότητας (βλέπε αξιολόγηση ιδρυμάτων και καθηγητών) είναι απαραίτητη για τη λειτουργία των ΑΕΙ, τη στιγμή που τα αποτελέσματα αυτής της διαδικασίας, σε όσες ευρωπαϊκές χώρες εφαρμόζεται, είναι καταστροφικά. Εκτός της αξιολόγησης και το καθεστώς των πιστωτικών μονάδων προβλέπεται από τη συνθήκη της Μπολόνια και θεωρείται στο προσχέδιο ως δεδομένη προϋπόθεση για τα ελληνικά πανεπιστήμια. Με βάση αυτό το σύστημα, κάθε μάθημα έχει συγκεκριμένη αξία μετρήσιμη σε μονάδες και η αξία κάθε πτυχίου ορίζεται ως το άθροισμα αυτών των μονάδων. Έτσι διασπάται η ενιαία δομή και η επιστημονική συνάφεια των σπουδών, ενώ παράλληλα τα πτυχία μετατρέπονται σε ατομικά και μειώνονται τα επαγγελματικά δικαιώματα των αποφοίτων αλλά και η δυνατότητα συλλογικών διεκδικήσεων. Να σημειώσουμε ότι στο εξωτερικό τα δίδακτρα στα πανεπιστήμια είναι ανάλογα των πιστωτικών μονάδων. Το πανεπιστήμιο σούπερ μάρκετ σε όλο του το μεγαλείο: ό,τι πληρώνεις παίρνεις!
Ταυτόχρονα, επιδιώκεται η ανατροπή του σημερινού χαρακτήρα των ΑΕΙ, σύμφωνα με τις κατευθύνσεις τόσο της Ευρωπαϊκής Ένωσης όσο και του ΟΟΣΑ. Στη βάση αυτή τα πανεπιστήμια θα λειτουργούν με ιδιωτικοοικονομικά και ανταποδοτικά κριτήρια. Κάθε ΑΕΙ θα πρέπει να συντάσσει τετραετές ακαδημαϊκό – αναπτυξιακό πρόγραμμα στα όρια του κρατικού προϋπολογισμού, που ουσιαστικά περιλαμβάνει όλες τις ακαδημαϊκές δραστηριότητες. Να σημειωθεί ότι φέτος το ποσοστό του ΑΕΠ που δαπανάται για την παιδεία μειώθηκε στο 2,7%, σε αντίθεση με τις κυβερνητικές διακυρήξεις που μιλούσαν για 5%. Δημιουργείται κατ’αυτόν τον τρόπο μια σύμβαση έργου μεταξύ κράτους και πανεπιστημίων. Ταυτόχρονα θεσμοθετείται εκτελεστικός διεθυντής οικονομικών και διοικητικών υποθέσεων (κοινώς manager) του οποίου οι αρμοδιότητες προηγουμένως ανήκαν στη σύγκλητο. Γίνεται σαφώς μια προσπάθεια τεχνοκρατικοποίησης του πανεπιστημίου και περιστολής των δημοκρατικών αποφάσεων, επομένως και επιχειρηματικής λειτουργίας του. Παράλληλα επιχειρείται να μειωθούν οι οικονομικές απαιτήσεις της ακαδημαϊκής κοινότητας, όπως άλλωστε διέρρεαν οι κυβερνητικοί κύκλοι όταν είχε πρωτοπροταθεί ο θεσμός. Με αυτά τα μέτρα και σε συνδυασμό με την αξιολόγηση, δημιουργείται ένα σφιχτό πλέγμα ελέγχου των πανεπιστημίων από το κράτος, ενώ με την μείωση των πόρων, τα ΑΕΙ θα αναγκαστούν μακροπρόθεσμα να καταφύγουν σε άλλα μέσα (έρευνα για επιχειρήσεις, δίδακτρα) για να επιβιώσουν.
Στα φοιτητικά ζητήματα εφαρμόζεται κυρίως ο διαχωρισμός παλιών και νέων. Για τους νέους προβλέπεται και πάλι μέγιστη διάρκεια σπουδών 1,5ν έτη (όπου ν τα προβλεπόμενα έτη φοίτησης), ενώ για τους ήδη φοιτούντες ν+5. Ορίζεται μάλιστα ότι όσοι αποβάλλονται θα παίρνουν βεβαίωση επιτυχούς παρακολούθησης μαθημάτων. Πρόκειται ουσιαστικά για υποκατάστατο πτυχίου που σε συνδυασμό με τις πιστωτικές μονάδες ενδεχομένως να δίνει ελάχιστα επαγγελματικά δικαιώματα. Ταυτόχρονα, προβλέπεται η δημιουργία αλυσίδων μαθημάτων (πχ Μηχανική 1,2,3), με αποτέλεσμα να μην μπορεί ο φοιτητής να εξεταστεί σε μάθημα αν δεν έχει επιτύχει στο προηγούμενο της αλυσίδας. Την ίδια στιγμή προβλέπονται χρονικά όρια για τη διεξαγωγή των εξεταστικών, 3 εβδομάδες οι κανονικές, 4 οι επαναληπτικές, ενώ σήμερα οι κανονικές εξεταστικές στις περισσότερες σχολές διαρκούν τουλάχιστον ένα μήνα. Όλες αυτές οι διατάξεις εντατικοποιούν σαφώς τους ρυθμούς σπουδών, μειώνουν τον ελεύθερο χρόνο και τη δυνατότητα για άλλες ενασχολήσεις, ενώ θέτουν και σοβαρά εμπόδια για όσους είναι αναγκασμένοι να εργάζονται παράλληλα με τις σπουδές τους.
Εκτός αυτού το προσχέδιο δεν προωθεί την παροχή δωρεάν σίτισης και στέγασης τουλάχιστον για όσους το έχουν ανάγκη. Αντίθετα, προβλέπει ανταποδοτικές υποτροφίες, οι οποίες απαιτούν εργασία 40 ωρών μηνιαίως (προφανώς χωρίς εργασιακά δικαιώματα) αλλά και φοιτητικά δάνεια, σε όσους εξετάστηκαν με επιτυχία σε όλα τα μαθήματα του προηγούμενου εξαμήνου. Το πανεπιστήμιο σε ρόλο εργοδότη και τραπεζίτη!
Αναφορικά με τα συγγράμματα, προωθείται το καθεστώς των πολλαπλών συγγραμμάτων. Η αλλαγή αυτή δεν είναι όμως αποσαφηνισμένη, κρύβει πολλές παγίδες και προκαλεί ερωτηματικά για την εφαρμογή της. Καταρχάς, κάθε φοιτητής θα έχει πρόσβαση σε ένα μόνο σύγγραμμα, ενώ σήμερα σε αρκετά μαθήματα του παρέχονται περισσότερα του ενός. Επομένως αυτόματα μειώνονται τα δωρεάν συγγράμματα. Έπειτα, εάν κάθε φοιτητής επιλέγει διαφορετικό βιβλίο, θα επικρατήσει χάος στην ύλη, ειδικά σε θεωρητικά μαθήματα. Εξάλλου, δεν γίνεται κατανοητό πώς θα γίνεται η επιλογή, αφού προϋποτίθεται αφενός η πρόσβαση σε όλα τα βιβλία πριν την επιλογή και αφετέρου η δυνατότητα να κρίνει το καλύτερο για ένα αντικείμενο που δεν γνωρίζει. Ελλοχεύει, τελικά, ο κίνδυνος κάθε καθηγητής να προτείνει το δικό του σύγγραμμα. Είναι πιθανό αυτό να είναι ένα μεταβατικό στάδιο για να φτάσουμε στην εφαρμογή της άποψης των σοφών για κατάργηση των δωρεάν συγγραμμάτων (ο Θ. Βερέμης, πρόεδρος της επιτροπής των «σοφών» είχε χαρακτηρίσει τα δωρεάν συγγράμματα χουντικό έκτρωμα!). Η λύση θα μπορούσε να είναι επαρκής αριθμός συγγραμμάτων που θα παρουσιάζουν όλες τις προσεγγίσεις των ζητημάτων και όχι μόνο την κυρίαρχη όπως συμβαίνει σήμερα. Θα μπορούσαν επίσης να συγκροτηθούν ομάδες συγγραφής από όσο το δυνατόν περισσότερους καθηγητές του αντικειμένου ώστε να επιτυγχάνεται καλύτερο αποτέλεσμα.
Η προσπάθεια ποινικοποίησης των αγώνων της πανεπιστημιακής κοινότητας αρχίζει από τον επαναπροσδιορισμό του ασύλου. Το άσυλο αναγνωρίζεται «έναντι οποιουδήποτε επιχειρεί να το καταλύσει για την κατοχύρωση των ακαδημαϊκών ελευθεριών και και για την προστασία του δικαιώματος στη μάθηση, τη γνώση και την εργασία όλων ανεξαιρέτως των μελών των ΑΕΙ». Αυτό δεν υπάρχει στον υφιστάμενο νόμο και η κατάληψη σταματά αυτές ακριβώς τις διαδικασίες. Την ίδια στιγμή το άσυλο περνά στο πρυτανικό συμβούλιο με απόφαση κατά πλειοψηφία, εξαλείφεται εντελώς η καθηγητική εκπροσώπηση από τη λήψη της απόφασης. Μέχρι τώρα η αρμοδιότητα ανήκει σε τριμελή επιτροπή και εν συνεχεία στη σύγκλητο, άρα η απόφαση λαμβάνεται πολύ δημοκρατικότερα από ότι προβλέπει ο νέος νόμος. Παράλληλα αφήνεται ένα εντελώς ασαφές πλαίσιο για τη «φύλαξη του ιδρύματος και της περιουσίας του με τον προσφορότερο τρόπο». Για τη σιγουρότερη αποτροπή των καταλήψεων, θεσμοθετούνται και άλλα μέτρα. Το εξάμηνο θα διαρκεί 13 υποχρεωτικές εβδομάδες (από 12 σήμερα), οι οποίες πρέπει να συμπληρωθούν με παράταση το πολύ 4 εβδομάδων. Μάλιστα το εξάμηνο θα χάνεται εάν οι διδακτικές εβδομάδες δεν έχουν συμπληρωθεί σε άνω του ενός μαθήματα. Η συμπλήρωση των διδακτικών ωρών θα μετράται με πιστωτικές μονάδες! Και για ακόμα μεγαλύτερη σιγουριά, απαγορεύονται και οι διπλές εξεταστικές, σημαντικότατο κεκτημένο του φοιτητικού κινήματος σε κινηματικές περιόδους. Σαν τελευταίο μέτρο, καθιερώνεται επιτροπή δεοντολογίας αποτελούμενη μόνο απο τον αντιπρύτανη και προέδρους σχολών, χωρίς να αναφέρονται οι αρμοδιότητές της. Φανταζόμαστε ότι στις αρμοδιότητές της θα περιλαμβάνονται η κατήχηση και η διαφύλαξη των χρηστών ηθών...
Όσον αφορά στη συνδιοίκηση, θεσμοθετείται απ’ευθείας εκλογή του πρύτανη από τους φοιτητές. Αν και είμαστε καταρχήν θετικοί, επιφυλασσόμαστε για την αποτελεσματικότητα του μέτρου ενάντια στις πελατειακές σχέσεις μέσα στα πανεπιστήμια. Αυτό επειδή οι μεγάλες παρατάξεις θα συνεχίσουν να ελέγχουν ένα μεγάλο αριθμό ψηφοφόρων και με βάση αυτό να διαπραγματεύονται με τους υποψηφίους. Εκτός αυτού, θεωρούμαι ότι φοιτητική συμμετοχή στη συνδιοίκηση πρέπει να αυξηθεί στο 100% των μελών ΔΕΠ. Τέλος, το μοναδικό ίσως θετικό σημείο του προσχεδίου, μετατρέπεται ταυτόχρονα στο πιο αστείο. Προβλέπεται η διαίρεση φοιτητών σε κλιμάκια των 80, μόνο όμως όπου υπάρχουν αρκετές αίθουσες και μέλη ΔΕΠ. Όπου αυτό δεν συμβαίνει, δηλαδή σχεδόν σε όλα τα ελληνικά πανεπιστήμια, δεν γίνεται λόγος για νέες προσλήψεις και αίθουσες.
Ο ισχύων νόμος πλαίσιο κατακτήθηκε από αγώνες του μεταδικτατορικού φοιτητικού κινήματος, για ένα πιο δημοκρατικό πανεπιστήμιο. Παρά τις προβληματικές του, συνέβαλε σημαντικά στον εκδημοκρατισμό του πανεπιστημίου και την ελευθερία σκέψης και διακίνησης των ιδεών. Οι προτάσεις των κυβερνώντων, αντί να τον βελτιώσουν, επιχειρούν να μας γυρίσουν στο μεσαίωνα και στον πλήρη έλεγχο του πανεπιστημίου από τους κρατικούς μηχανισμούς. Να υποτάξουν το πανεπιστήμιο στις ανάγκες του ανταγωνισμού και της νεοφιλελεύθερης ακραιφνούς ανάπτυξης, να το μετατρέψουν και το ίδιο σε κρατική επιχείρηση, που προφανώς δεν θα χωρά τους οικονομικά ασθενέστερους, και να βγάζουν απόφοιτους υπάκουους και ατομικιστές. Οι αγώνες μας δεν περιορίζονται στην ανατροπή των κυβερνητικών σχεδιασμών. Θα συνεχίσουμε να αγωνιζόμαστε μέσα από συλλογικότητες για ένα ελεύθερο πανεπιστήμιο σε μια ελεύθερη κοινωνία. Και θα αποδείξουμε ξανά ότι όταν αυτοί γράφουν νόμους, εμείς γράφουμε ιστορία.