Ελευθερία

Ορισμός

Η λέξη ελευθερία λαμβάνει διαχρονικά πολλές ερμηνείες. Με τον όρο αυτόν αναφέρομαι στο δικαίωμα του ατόμου να επιλέξει τους δικούς του στόχους και να τους πετύχει με ατομική και μόνο προσπάθεια, δίχως παρεμβάσεις, οδηγίες ή εποπτεία, με την προϋπόθεση ότι εκείνοι βέβαια δεν έρχονται σε άμεση σύγκρουση με τα υπόλοιπα μέλη της κοινωνίας. Έτσι, μια εκ γενετής υιοθετημένη γάτα δεν είναι ελεύθερη διότι η απώλεια του αφεντικού της με τον έναν ή με τον άλλον τρόπο θα την οδηγούσε σύντομα στον θάνατο.

Αυτός ο ορισμός δεν είναι παρατραβηγμένος, έτσι; Μπορούμε προσωρινά να αγνοήσουμε την ύπαρξη ή μη της ελεύθερης βούλησης γιατί θα μας επέστρεφε πάλι στο μηδέν. Η αλήθεια είναι πως η ελευθερία, ακριβώς όπως την ορίσαμε, δέχεται (από την αρχή της γραπτής ιστορίας μέχρι και σήμερα) συνεχή και καθοριστικά κτυπήματα από την αστική κοινωνία.

Σύγχρονη Πραγματικότητα

Τα καθεστώτα του σήμερα συχνά περηφανεύονται για τις ελευθερίες που προσφέρουν στους πολίτες τους. Ωστόσο, αρκεί να συγκρίνουμε τον κόσμο του σήμερα με τον βάρβαρο Μεσαίωνα για να συνειδητοποιήσουμε την πραγματικότητα. Η (δήθεν) ελευθερία του τύπου μάς είναι παντελώς αδιάφορη όταν ο υπήκοος μιας μοναρχίας του 1400 ήταν, ως άτομο, μακράν πιο ελεύθερος, ασχέτως εάν διοικούταν από έναν δικτάτορα! Μακράν πιο ελεύθερος πνευματικά και εξίσου πιο ελεύθερος σωματικά, αν εξαιρέσουμε τις γυναίκες. Περνούσε ελεύθερα τα σύνορα χωρίς visa, δεν πλήρωνε ΕΝΦΙΑ και μπορούσε να χτίσει μια αυτόνομη καλύβα χωρίς να ζητήσει την άδεια του Μητσοτάκη. Το να είσαι πνευματικά ελεύθερος δεν απαιτεί μόρφωση! Η καπιταλιστική κατήχηση είναι τόσο αποτελεσματική που συχνά ξεχνάμε το ασύλληπτο πλήθος των μηχανισμών που επιστρατεύει το κράτος για να έχει λόγο σε κάθε μας κίνηση.

Εγώ προσωπικά έχω εκπλαγεί πολλές φορές από τις διηγήσεις των γονιών μου και των παππούδων μου. Ο κόσμος τους έμοιαζε με απόλυτη αναρχία εν συγκρίσει με σήμερα. Όταν ήταν νέοι στόχευαν να ταξιδέψουν τον κόσμο, όχι να εργαστούν σε μια πολυεθνική! Δεν ήταν ηδονιστές, απλά μεγάλωσαν σε έναν κόσμο ο οποίος δεν είχε ακόμα ληστέψει από τους ανθρώπους την ατομικότητά τους.

Τα προηγούμενα παραδείγματα μας μαθαίνουν ότι για την απότομη πτώση των ελευθεριών μας τα τελευταία χρόνια δεν ευθύνεται μονάχα ο καπιταλισμός, διότι υπάρχει εδώ και μισή χιλιετία. Το πρόβλημα βρίσκεται στην ανάμειξή του με τις νέες τεχνολογίες, μια ανάμειξη το ίδιο σιχαμερή με αυτήν των μελομακάρονων και της σοκολάτας 🤓 (τι γράφω ρε...).

Εάν στις πρωτόγονες κοινότητες οι άνθρωποι ήταν ελεύθερες γάτες, στον Μεσαίωνα έγιναν γάτες κήπου ενώ τώρα είναι γάτες σπιτιού. Στο κοντινό μέλλον θα είμαστε μάλλον Ταμαγκότσι...

Διάφορες Περιπτώσεις

Πολλά από τα επιχειρήματά μου είναι εμπνευσμένα από το μανιφέστο του τρομοκράτη και συγγραφέα του βιβλίου Industrial Society and Its Future. Ως μέλος της κοινωνίας υπήρξε πολύ ικανός μαθηματικός αλλά σύντομα απογοητεύτηκε από την μονοτονία και τις ψευδαισθήσεις της αστικής ζωής. Προσπάθησε να εγκατασταθεί αυτόνομα στην φύση αλλά η Αμερικανική κυβέρνηση δεν τον άφηνε ήσυχο, παρόλο που εκείνος δεν ενοχλούσε κανέναν. Μίσησε την τεχνολογία και έστειλε γράμματα με εκρηκτικούς μηχανισμούς σε διάφορους ακαδημαϊκούς της Αμερικής με στόχο να κάνει γνωστό το μανιφέστο του. Οι δολοφονίες πολιτών ήταν ενάντια στα πιστεύω του, αλλά τελικά συμπέρανε πως αποτελούν μονόδρομο για την μετάδοση ιδεών ενάντια σε ένα τόσο ισχυρό κράτος.

Δεν θα τον ηρωοποιήσω ούτε θα τον καταδικάσω (να ξεκαθαρίσω εδώ ότι συμμερίζομαι τις ανησυχίες του συγγραφέα για την πορεία της τεχνολογίας και τους εχθρούς της ελευθερίας αλλά πιστεύω ότι κάνει λάθος στα επιχειρήματά του κατά της αριστεράς, αγνοώντας ότι αυτή έχει πολλές αποχρώσεις).

Αυτή η ιστορία θυμίζει το περιστατικό του Ruby Ridge. Μια οικογένεια που ζούσε αυτόνομα στη φύση αρνήθηκε να εμφανιστεί σε μια ασήμαντη δίκη. Ποιά ήταν η αντίδραση του κράτους; Κάλεσε τον στρατό και σκότωσε τον σκύλο της οικογένεια, μαζί με την μητέρα και τον γιό τους (ο οποίο ήταν βέβαια οπλισμένος). Ο πατέρας ήταν white supremacist αλλά αυτό μας είναι αδιάφορο σε αυτήν την συζήτηση, όσο απεχθές και αν είναι αυτό το χαρακτηριστικό.

Το σύγχρονο κράτος τρέμει την ποικιλομορφία: επιθυμεί προβλέψιμους και ελεγχόμενους πολίτες που σπαταλάνε την ζωή τους για την μεγιστοποίηση των κερδών των καπιταλιστών. Αυτό ισχύει με λίγες διαφοροποιήσεις για κάθε τεχνολογικά ανεπτυγμένο κρατισμό, ακόμα και για τον αυταρχικό σοσιαλισμό.

Ορίστε και ένα απόσπασμα από μια συνέντευξη του Τζίμη Πανούση

Από τότε που χτίστηκε η Ακρόπολη μέχρι και σήμερα δεν υπάρχει ούτε μια μέρα ελευθερίας. Είμαστε πάντα με κατακτητές. Είμαστε Ρωμαίοι, είμαστε Ενετοί, είμαστε 400 χρόνια Τούρκοι, είναι μετά οι Αμερικάνοι, μετά οι Εγγλέζοι, τώρα είναι οι Γερμανοί. Δεν έχουμε μια μέρα ελευθερίας, αν εξαιρέσεις ίσως κάποια χρονιά στην Ήπειρο που ήταν αυτοδιαχειριζόμενα τα πράγματα και κάποια μοναστήρια που δουλεύανε χωρίς να μπουν κατακτητές μέσα. Έχουμε μάθει το κράτος να είναι ο κατακτητής. Τα σημερινά παιδιά είναι άνευρα, τους έχει γίνει δεύτερη φύση η εθελοδουλία.

Τεχνολογία

Το σύγχρονο κράτος μάς έχει αποσπάσει τις ελευθερίες κομματάκι-κομματάκι. Οι τηλεπικοινωνίες, ο ηλεκτρισμός και η αεροπορία υπήρξαν αυτές καθαυτές συναρπαστικές εφευρέσεις. Μόνο μερικοί παράλογοι αντέδρασαν πρόωρα σε αυτές τις μεμονωμένες καινοτομίες.

Ποιός θα φανταζόταν όμως πως η ανακάλυψη των ηλεκτρομαγνητικών κυμάτων θα επέτρεπε, με την ίδια ευκολία που επέτρεψε την τηλεφωνία, την κρατική κατασκοπεία, όπως αυτή αποδείχθηκε από το πρόγραμμα Prism; Κάθε νέα τεχνολογία στα χέρια του κράτους αφαιρεί και έναν κόκκο από την έρημο των ελευθεριών μας. Οι τελευταίες εφευρέσεις υπήρξαν θύελλες ολόκληρες, με κορύφωμα την υιοθέτηση των κινητών τηλεφώνων.

Συνήθως, οι εφευρέσεις ξεκινούν τον κύκλο της ζωής τους ως προαιρετικές διευκολύνσεις αλλά αργά ή γρήγορα το κράτος τις επιβάλλει στο άτομο χάριν ομοιομορφίας και ελέγχου. Η εφεύρεση του αυτοκινήτου οδήγησε στην κατασκευή αυτοκινητόδρομων και να που τώρα πρέπει να σταματάω στα φανάρια, παρόλο που πότε δεν επιθύμησα να αγοράσω αυτοκίνητο. Γίνονται συζητήσεις για υποχρεωτική επικύρωση εισιτηρίων ΟΑΣΑ μέσω κινητού (πιθανώς για συλλογή δεδομένων;) αλλά εγώ ποτέ δεν θέλησα να έχω κινητό. Το ξέρω ότι είναι ασήμαντα όλα αυτά, άλλα φθάνει το κράτος να αφαιρεί έναν κόκκο την ημέρα, και σε λίγο η έρημος θα εξαφανισθεί.

Αυτή τη στιγμή, οι άνθρωποι παραχωρούν ευχαρίστως το πιο πολύτιμο περιουσιακό τους στοιχείο - τα προσωπικά τους δεδομένα - με αντάλλαγμα δωρεάν υπηρεσίες ηλεκτρονικού ταχυδρομείου και βίντεο με χαριτωμένα γατάκια. Θυμίζει κάπως τις φυλές των Ινδιάνων που πουλούσαν ολόκληρες χώρες στους Ευρωπαίους ιμπεριαλιστές για χρωματιστές χάντρες και φτηνά μπιχλιμπίδια. (Yuval Noah Harari)

Συμπέρασμα

Ας μαζέψουμε λίγο αυτό το χάος για να μπορέσουμε να βγάλουμε κάποιο συμπέρασμα! Όπως παρατηρήσαμε, όσο περνάει ο χρόνος, το κράτος αποθαρρύνει όλο και περισσότερο τα άτομα να ζουν σε αυτόνομες ομάδες. Τα καταφέρνει αρκετά καλά. Οι κοινωνικές συναθροίσεις έχουν μειωθεί αισθητά και ο λαός εστιάζει σε ολοένα και πιο ασήμαντα ζητήματα. Τσιμπάμε το δόλωμα και συμμετέχουμε παθιασμένα στις διάφορες θεατρικές παραστάσεις του θιάσου της Βουλής και της φιλελεύθερης δημοκρατίας.

Πρέπει πρώτον να πεισθούμε πως το κράτος είναι ένας ακόμα κατακτητής και δεύτερον, να θέσουμε ως στόχο την διάλυσή του. Σε κάθε περίπτωση, η απόλυτη κοινωνική απομόνωση δεν είναι πότε λύση. Οι ενέργειες αυτές θυμίζουν τον άγριο του Θαυμαστού Καινούργιου Κόσμου, και έχουν πάντοτε το ίδιο τέλος με εκείνον. Δηλαδή πιστεύω πως αυτό που χρειάζεται ο καθένας μας είναι μια βήμα προς βήμα προσπάθεια ανεξαρτητοποίησης από το κατεστημένο, μαζί με ταυτόχρονη, συστηματική παραγωγή προπαγάνδας.

Με λίγα λόγια, αν είσαι τραγουδιστής μοιάσε στον Πανούση, και εάν είσαι προγραμματιστής μοιάσε στους 100 rabbits. Οι 100r κάνουν σπουδαία δουλειά με επίκεντρο τον ελεύθερο άνθρωπο, όχι την οικονομία. Δυστυχώς έχουν απομονωθεί από τον κόσμο, ζώντας σε μια βάρκα στον Ειρηνικό. Όπως και να έχει, είναι ένα κρούσμα ελπίδας για ένα ομορφότερο, δημιουργικότερο μέλλον. Μας θυμίζουν πως οι ιδεολογίες είναι σαν τα ζώδια εάν δεν συνοδεύονται από ουσιώδεις πράξεις! Η κότα που το παίζει φιλόσοφος θα σφαχθεί και αυτή μια μέρα εάν συμπεριφέρεται όπως όλες οι άλλες. Αυτό ισχύει πρώτα-πρώτα για εμένα.

Οι αναφορές στα βιβλία δεν είναι προσπάθεια "φιγούρας", αυτά με ενέπνευσαν να γράψω αυτό το άρθρο. Λειτουργούν και ως αποδεικτικά στοιχεία για την σοβαρότητα του ζητήματος. Νομίζω πως μπορούμε να εξάγουμε με ασφάλεια τα εξής: Δεν ζούμε σε μια ελεύθερη κοινωνία, και μάλιστα όσο περνάει ο καιρός τα πράγματα χειροτερεύουν. Η ιστορία έχει δείξει πως κάθε νέα τεχνολογία στα χέρια του κράτους θα είναι τελικά επιζήμια για το άτομο, εάν αυτό είναι δυνατό. Το κράτος, όσο φιλελεύθερο ή προοδευτικό και αν αυτοπροσδιορίζεται, δεν μπορεί να αντισταθεί στα οφέλη της κατάχρησης αυτών των καινοτομιών. Το σύγχρονο κράτος δεν διοικείται από εμάς, οπότε πρακτικά είναι ένας ακόμα κατακτητής. Το τελευταίο γεγονός δεν παρουσιάστηκε, αλλά η απόδειξή του είναι "διαισθητικά προφανής" :).

Εσύ τι πιστεύεις; Επιστρέφοντας στον ορισμό, είναι εμφανές ότι δεν επιλέγουμε εκούσια τους στόχους μας. Νομίζω πως η πλειοψηφία, όπως και εγώ, απλά παρασύρεται από τα προκαθορισμένα κύματα της κοινωνίας-καταπιεστή. Ρωτάμε απελπιστικά σπάνια τον εαυτό μας προς τα πού βαδίζουμε και γιατί.