Ιβάν Ιλίτς και Σκέψεις

Διάβασα πρόσφατα τον «Θάνατο του Ιβάν Ιλίτς» και θα ήθελα να μοιραστώ στα γρήγορα τι έμαθα. Ο τονισμός του επιθέτου του πρωταγωνιστή ακόμα με μπερδεύει, η Ρωσική προφορά μοιάζει να έχει δυο τόνους 😅. Το βιβλίο αναφέρεται κατά κύριο λόγο στην εμπειρία του θανάτου, αλλά εφόσον αυτό δεν με πολυ-ενδιαφέρει σε αυτήν την φάση της ζωής μου (κακώς;), θα επικεντρωθώ στα άλλα σημεία του έργου.

Καθωσπρεπισμός και Εθιμοτυπίες

Για όσους δεν έχουν διαβάσει το βιβλίο, ο Ιβάν Ιλίτς είναι ένας Ρώσος δικηγόρος που αφιέρωσε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του ανεβαίνοντας την κοινωνική σκάλα. Συμβιβάζεται με έναν μέτριο γάμο και, προκειμένου να ελαχιστοποιήσει τις μίζερες ώρες δίπλα στην οικογένειά του, σπαταλάει ολοένα και περισσότερες ώρες της ζωής του στην εργασία. Με λίγα λόγια, όπως εγώ το ερμηνεύω, τρέχει στον αυτόματο. Μονάχα ένα αθώο ατύχημα, που ύστερα εξελίσσεται σε μια ανίατη ασθένεια, καταφέρνει να τον ταράξει. Η απειλή του επερχόμενου θανάτου και η ανικανότητά του να εργαστεί τον βάζει για πρώτη φορά σε σκέψη. Η κουρτίνα των ψευδαισθήσεών του ανοίγει, και στην αυλαία αποκαλύπτεται μια πραγματικότητα τουλάχιστον λυπητερή...

Κι όσο τα χρόνια κυλούσαν, η ζωή του γινόταν πιο άδεια και πιο μονότονη. «Έμοιαζε σα να κατηφόριζα μια πλαγιά, ενώ εγώ φανταζόμουνα πως την ανηφόριζα. Και πράγματι, για την κοινή γνώμη, ανέβαινα, αλλά στην πραγματικότητα γλιστρούσα χαμηλά, η ζωή μου 'φευγε... Και να! Όλα τέλειωσαν. Τώρα πεθαίνω!»

Η ζωή του υγιούς Ιβάν μου θύμισε λίγο τον εαυτό μου. Εξαιτίας του επαγγέλματός του, συχνά συνεπαιρνόταν από τις αγορεύσεις των αντιπάλων δικηγόρων, παρόλο που ήταν βέβαιος πως εκείνοι λέγανε ψέματα, και μάλιστα ήξερε και το γιατί! Αυτός ο προβλεπόμενος και προμελετημένος ωστόσο «χορός» δεν περιοριζόταν μονάχα στα πλαίσια του δικαστηρίου.

Αν κάτι έμαθα από αυτό το βιβλίο είναι το να εντοπίζω και να αποσυναρμολογώ τέτοιους κοινωνικούς «χορούς». Ως φοιτητής, και καθώς μεγαλώνω, συμμετέχω υποσυνείδητα και μη σε ολοένα και περισσότερες τέτοιες αλληλεπιδράσεις. Έχω βαρεθεί τις τυπικότητες, αλλά φταίω και εγώ! Η κοινωνικοποίηση (με την έννοια της εσωτερίκευσης των κοινωνικών κανόνων) έχει επιδράσει αρνητικά και καθοριστικά στον ενήλικο χαρακτήρα μου. Ειδικότερα, ο παράλογος φόβος για την έστω και ελάχιστη απώλεια τιμής και αξιοπρέπειας, ο οποίος απουσίαζε παντελώς όσο ήμουν ακόμα παιδί, έχει αλλάξει ριζικά τον τρόπο που εκφράζομαι και συναναστρέφομαι μακριά από φίλους. Σε αυτές τις αλληλεπιδράσεις λείπει η ανθρωπιά, είναι τα πάντα προσχεδιασμένα. Γίνεται απλά μια εφαρμογή γνωστών θεωρημάτων και κανόνων, λείπει η ειλικρίνεια.

Μονάχα ένα και μοναδικό φωτεινό σημάδι [κατά την διάρκεια της ανέμελης παιδικής ηλικίας], εκεί κάτω, στην αρχή του βίου. Κι έπειτα, όλα γίνονται μαύρα, πάντα πιο μαύρα και πιο βιαστικά, πάντα πιο βιαστικά. Αντιστρόφως ανάλογα, του τετραγώνου των αποστάσεων του θανάτου», σκέφτηκε ο Ιβάν Ιλίτς. Και αυτή η εικόνα, μιας πέτρας που πέφτει με αυξανόμενη ταχύτητα, κόλλησε γερά στην ψυχή του. Η Ζωή, μια αλληλουχία από αυξανόμενες ταλαιπωρίες, ρίχνεται με ορμή, όλο και πιο βίαια και πιο γοργά, προς το τελευταίο τέρμα, την οδύνη. Την πιο φρικιαστική οδύνη.

Μονάχα χάρη στην ασθένειά του κατάφερε ο Ιβάν να ξεχάσει αυτήν την εμμονή του με τον καθωσπρεπισμό. Ως αληθινό συμπαραστάτη δεν βρήκε συγγενή ή φίλο δικηγόρο, αλλά φυσικά έναν απλό μουζίκο, τον Γεράσιμο. Αυτό που θέλω να πω είναι ότι η εθιμοτυπία και η τυπικότητα που εκφραζόταν με κωμικό για εμάς τρόπο στην αριστοκρατία της Τσαρικής Ρωσίας μας μαστίζει σε έναν βαθμό ακόμα και σήμερα. Ναι, δεν υπάρχουν μονομαχίες τιμής πλέον, αλλά ατομικά έχουμε ακόμα δρόμο. Χρειάζεται πάντοτε μια ισορροπία. Όταν αναφέρω πως λείπει η ειλικρίνεια, δεν υποστηρίζω την κακοπροαίρετη αγένεια!

Μ᾽ άρεσε πολύ η σκηνή με την πέτρα! Εάν μας γίνει συνήθεια η ρομποτική και εξημερωμένη εκδοχή του εαυτού μας, η ταχύτητα της πτώσης μας θα γίνει σύντομα αφόρητα μεγάλη και δεν θα μπορέσουμε πλέον να αναστρέψουμε την πορεία μας προς τον πρώτο, πνευματικό θάνατο.